Zabytki

ZABYTKI

BERŻNIKI

- Kościół parafii rzymsko-katolickiej z XIX w. w Berżnikach (kościół drewniany z I ćwierćwiecza XIX w., dwie kapliczki murowano-drewniane z połowy z XIX w., dwie dzwonnice murowano-drewniane z połowy XIX w., ogrodzenie z bramą murowane z polowy XIX w., Plebania drewniana – obecnie rekustruowania).

- Cmentarz wojenny z I wojny światowej w Berżnikach.

HOŁNY MEJERA - zespół dworsko-ogrodowy w Hołnach Mejera, zrewitalizowany dwór i park, własność Politechniki Białostockiej,

KLEJWY - Zespół dworsko-ogrodowy w Klejwach, dwór z około 1910 r., stajnia i park, całość czeka na rewitalizację,

SEJNY

– Zespół poklasztorny dominikanów z XVII w., który stanowi główny element układu urbanistycznego i architektonicznego miasta.

- Kościół późnorenesansowy z XVII w., nawiązujący stylem do tzw. baroku wieleńskiego z figurą Matki Boskiej Sejneńskiej Łaskami Słynącej, w unikalnej formie Madonny Szafkowej (XV w.). od 1973 roku kościół został podniesiony przez Stolicę Apostolską do godności Bazyliki Mniejszej.

- Klasycystyczny Ratusz Miejski z XIX w., aktualnie siedziba Urzędu Miasta.

- Synagoga XIX w., obecnie przeznaczona do organizowania imprez kulturalnych.

- Poewangelicki kościół, pw. Matki Boskiej Częstochowskiej, z połowy XIX w.

- układ przestrzenno-architektonicznym miasta, który do dziś zachował swój zabytkowy charakter, tzw. zabudowy wielorynkowej.

KAROLIN – Cerkiew z połowy XIX w., obecnie kościół katolicki

GIBY

– kościół p.w. św. Anny, drewniana, dawna molenna staroobrzędowców z Pogorzelca wystawiona w 1913 r.;

- pomnik ofiar obławy lipcowej dokonanej w 1945 roku przez NKWD.

- Domy mieszkalne, tzw. chaty Suwalskie z XIX w. W Gibach i Pogorzelcu.

DWORCZYSKO – pomnik ku czci poległych żołnierzy AK z 1943 roku,

KRASNOGRUDA – Zespół dworsko-ogrodowy w Krasnogrudzie, dwór drewniany, przebudowy w XX w., związany w latach międzywojennych z rodziną Czesława Miłosza, aktualnie w dyspozycji Ośrodka, „Pogranicze” z Sejn, czeka na rewitalizację,

PUŃSK

- Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny wybudowany w stylu neogotyckim, posadowiony na planie krzyża łacińskiego został w latach 1877-1881 r. Wewnątrz kościoła znajduje się pięć ołtarzy oraz 3 nawy. Główny ołtarz wyrzeźbiony został w dębie, przedstawia postać Chrystusa Ukrzyżowanego w otoczeniu świętych: Marii, Jana, Magdaleny oraz posągów postaci św. Józefa i Kazimierza. Niektóre elementy wyposażenia wnętrza pochodzą z wcześniejszego kościoła. Są to figury stojące przy filarach: Chrystusa Zmartwychwstałego, św. Joachima i czterech ewangelistów oraz XVIII – wieczny obraz św. Piotra i Pawła, w lewej kaplicy. Przed kościołem znajdują się litewskie ludowe kapliczki, a po prawej stronie widzimy pochodzące z drugiej połowy XIX wieku drewniane budynki wikarówki i spichlerza oraz starej plebanii. W tej ostatniej jest zorganizowana izba regionalna, m.in. ze zbiorami tkactwa ludowego.

- Synagoga pochodzi z przełomu XIX i XX wieku do roku 1941 pełniła funkcję sakralną. Synagoga połączona jest z budynkiem szkółki talmudycznej

- Skansen, w którym zagrody litewskie pochodzą z XIX w., znajdują się w nim m.in.: dwuizbowy dom, stodoła w której odbywają się festiwale teatrów stodolanych, obora i sień. Budynki są drewniane, kryte słomą, przy skansenie znajduje się zajazd oraz muzeum.

- Muzeum etnograficzne Józefa Vainy działające przy Domu Kultury Litewskiej w Puńsku.

KREJWIANY - pomnik poświęcony Ananasowi Matulewiczowi – kolporterowi książek i prasy litewskiej, działającemu w latach 1864 – 1904.

KOMPOCIE - pomnik poświęcony odrodzeniu niepodległości Litwy.

OSZKINIE - Osada Jaćwiesko – Pruska w Oszkiniach (w jęz. lit. Jotvingių – Prūsų gyvenvietė Ožkiniuose) odtwarzająca elementy historii i cywilizacji naszych przodków, w której przeprowadzane są zajęcia edukacyjno rekreacyjne połączone z kultywowaniem zwyczajów Bałtów (Jaćwingów i Prusów). Gościom proponuje się zwiedzenie „Grodu pruskiego drewnianego“, „Lauksu pruskiego drewnianego”, „Wartownię Wojów” poza tym wiele obiektów związanych z codziennym i duchowym życiem Bałtów, między innymi „Święty Gaj – Ramowie”, „Słoneczny krąg kamienny – Saulės Ratas“, portrety wodzów pruskich i jaćwieskich, unikalny kamień „Baba Pruska – Prūsų Stabas“ itd. Dodatkowe atrakcje: ekspozycja świadectw kultury materialnej Bałtów, prezentacja rzemiosła, obyczajów i wojskowości Prusów, Jaćwingów, budowa klimatu dawnej cywilizacji, przybliżenie historii przy ognisku i inne atrakcje związane z życiem Bałtów. Osada Jaćwiesko – Pruska leży na obszarze Chronionego Krajobrazu „Pojezierze Sejneńskie“. Zaprojektowany jest też użytek ekologiczny „Jaćwieskie Pelki“. Jest to nieskażony obszar natury o wysokich walorach przyrodniczych, charakteryzujących się swoim bogactwem biocenotycznym, flory, fauny, niezliczoną ilością ptactwa oraz różnych ssaków. Przeważają tu są gatunki rzadkie, chronione. Okolicę i teren Osady upodobały sobie żurawie i bociany.

SMOLANY - W 1839 roku w Smolanach wybudowany został kościół p.w. św. Izydora. z polnego kamienia w stylu neogotyckim. Jest skromnie wyposażony, choć posiada 3 ołtarze. Na głównym ołtarzu znajduje się figura Chrystusa Ukrzyżowanego, a w bocznych obrazy Matki Boskiej Anielskiej i św. Izydora. Przy kościele został wybudowany klasztor reformatów (działali w latach 1840 – 1873), który obecnie służy jako diecezjalny dom rekolekcyjny. Po przeciwnej stronie, na cmentarzu znajduje się kaplica rodowa fundatorów, rodziny Habermanów zbudowana w 1846 roku.

TRAKISZKI - Drewniany budynek dworca kolejowego z końca XIX w.

KRASNOPOL

- Murowany kościół parafialny p.w. Przemienienia Pańskiego w Krasnopolu został wybudowany w 1862 roku. Reprezentuje styl klasycystyczny jednonawowy, wewnątrz posiada 3 ołtarze; główny i 2 boczne.

- Obok kościoła znajduje się pochodząca z połowy XIX wieku drewniana, ośmiokątna, kryta gontem kaplica p.w. św. Agaty. Również z tego samego okresu pochodzi drewniana plebania.

- budynek dawnej stolarni z wiatrakiem na dachu, który napędzał urządzenia warsztatu,

- Szejpiszki – zespół dworski z II połowy XIX wieku

- daszek nad studnią z 1941 roku, znajdujący się w Krasnopolu przy ul: Wojska Polskiego.

- zabytkowe drewniane domy, zabudowania inwentarskie, piwnice, które doskonale są wkomponowane w wiejski krajobraz pól i łąk.

- grodzisko pradziejowe zwane Górą Różańcową - jest ono cennym obiektem, pozostałością osadnictwa plemion bałtyjskich we wczesnej epoce żelaza (IV-I wiek p.n.e.). jest położone we wsi Żubronajcie. Jest to najwyższe wzniesienie na terenie naszej gminy stanowiące centrum kompleksu osadniczego i jest bardzo istotnym elementem krajobrazu kulturowego naszej gminy. Jest również miejscem kultu religijnego mieszkańców, gdyż miejscowe pielgrzymki kończą się modlitwą na wierzchołku wzniesienia, pod którym jak głosi legenda, jest zapadnięty pod ziemię klasztor. Unikalne cechy przyrody i krajobrazu w postaci: lazurowych tafli jezior, soczystej zieleni niewielkich lasków, różnobarwnej szachownicy uprawianych pól, czystego środowiska naturalnego sprawiły, iż wielu znanych artystów i twórców osiedliło się na naszej ziemi na stałe i w symbiozie z piękną naturą pracują i tworzą swoje prace

Rzeka Marycha - powierzchnia zlewni obejmuje w granicach Polski 409,8 km². Przecina ona praktycznie cały powiat sejneński. Jej źródła znajdują się w bagnach, nieopodal wsi Wołyńce (gmina Puńsk), w pobliżu granicy z Litwą. Rzeka stanowi lewy dopływ Czarnej Hańczy, a jej ujście znajduje się na terenie Białorusi. Jej całkowita długość wynosi 80,8 km z tego ostatnie 17,6 km płynie poza granicami kraju. Współczesna Marycha składa się z trzech dawnych, historycznie poświadczonych rzek. Odcinek od źródeł do jeziora Sejny nosił nazwę Czarna – ze względu na ciemną barwę wody dodatkowo spotęgowanej porastającymi jej brzegi czarnymi lasami olszowymi z domieszką świerka. Odcinek od jeziora Sejny do jeziora Pomorze nosił nazwę Sejna, która to nazwa wywodzi się od jeziora Sejny. Ostatni odcinek od jeziora Pomorze do ujścia do rzeki Czarna Hańcza (w przeszłości „Ańcza”) nosił nazwę Marycha (Moricha). Swą nazwę zawdzięczał staropruskiej (jaćwieskiej) nazwie pochodzącej od nazwy jeziora Mare (Pomorze).

REZERWATY PRZYRODY

Rezerwat „Łempis” został utworzony w 1983 roku i obejmuje obszar 132,21 ha. Ochroną objęto polodowcową zatorfioną rynnę z jeziorami Stulpin, Stulpieniuk, Łempiutis i Łempis oraz otaczające je lasy. Wymienione jeziora zaliczamy do typowych dla leśnych i wodno - torfowiskowych ekosystemów Pojezierza Wschodniosuwalskiego. Jeziora wraz z torfowiskami stanowią miejsca lęgowe ptactwa wodnego, są otoczone szerokim pasem szuwarów, złożonych głównie z trzciny pospolitej, pałki szerokolistnej i oczeretu jeziornego. Całą strefę przybrzeżną i duże połacie jezior zajmują zbiorowiska roślinności wodnej z grzybieniem białym i grążelem żółtym na czele. Występują tutaj brzozowo - świerkowe bory torfowcowe z domieszką olszy czarnej i sosny, lasy łochyniowe i olsy. Od kilkunastu lat w rezerwacie osiedliły się bobry. Rezerwat jest położony w sąsiedztwie drogi Zelwa – Berżniki, po której prowadzi oznakowany rowerowy szlak R65. Dostępność turystyczna rezerwatu jest mocno ograniczona ze względu na podmokły, bagienny teren. Ale też nie ma potrzeby penetracji wnętrza rezerwatu. Wzdłuż jego zachodniej granicy prowadzi czerwony szlak pieszy, podążając, którym możemy zobaczyć charakterystyczne dla rezerwatu typy zbiorowisk roślinnych oraz wyjątkowo piękne jezioro Łempis. Na północnym oraz południowym krańcu rezerwatu stoją okazałe tablice informacyjne ustawione przez gospodarza terenu – nadleśnictwo Pomorze. Tablice zachęcają do zwiedzania rezerwatu, jednak nie proponują żadnej trasy takiego zwiedzania. Na terenie rezerwatu można zobaczyć namalowane na drzewach białe strzałki mające ułatwić dojście do miejsc widokowych.

Rezerwat"Bobruczek” znajduje się na terenie gminy Puńsk, na strudze uchodzącej do jeziora Boksze, w pobliżu odcinka drogi Smolany – Szypliszki. Został on utworzony w 1961 roku w celu ochrony bobrów. Zajmuje powierzchnię 1,30 ha zabagnionej doliny z pasem trzciny oraz wierzbą szarą i olszą czarną. Na jego obszarze spotykamy kilka bobrowych żeremi. Generalnie teren jest niedostępny turystycznie

Rezerwat"Pomorze”, został utworzony w 1983 roku na obszarze 20,50 ha morenowego wyniesienia wysokiego brzegu Marychy. Ochroną objęto bór świeży z około dwustuletnimi okazami sosny będącej pozostałością po dawnej Puszczy Przełomskiej i Berżnickiej. Wzgórze kryje w sobie także szczątki pojaćwieskiego grodziska. Rezerwat Pomorze cechuje bardzo dobra dostępność komunikacyjna, biegną przez niego oznakowane szlaki turystyczne.

Rezerwat"Tobolinka” został utworzony w 1959 roku. Zajmuje powierzchnię 4,62 ha i jest położony pomiędzy jeziorami Pomorze i Zelwa, niedaleko drogi Giby – Zelwa. Ochroną objęto niewielkie dystroficzne jezioro Tobolinka, którego osobliwością są pływające małe, przybrzeżne torfowe wysepki. Brzegi jeziorka porasta bór łochyniowy z licznymi skupiskami, m.in. bagna zwyczajnego, wawrzynka wilczełyko, rosiczki, borówki bagiennej i czarnej. W pobliżu znajdują się 2 pola biwakowe oraz oznakowane szlaki turystyczne, przy drodze Giby – Zelwa. Właśnie od tej drogi do rezerwatu prowadzi bezpośrednia ścieżka, a na brzegu jeziora zbudowano nieduży pomost. Z uwagi na niewielki obszar, położony w kotlinie i mało dostępne brzegi zarastającego jeziorka może być w ograniczonym stopniu wykorzystany pod względem turystycznym

Rezerwat „Ostoja Bobrów Marycha” obejmuje górny odcinek rzeki wraz z całą doliną Marychy (Czarnej), wzdłuż drogi Sejny – Smolany, pomiędzy dawną wsią osocką Michnowce, a miejscowością Murowany Most. Został on utworzony w 1960 roku i zajmuje powierzchnię 207,85 ha. W rezerwacie przebywa kilkanaście rodzin bobra europejskiego. Rzeka w kilku miejscach jest poprzecinana bobrowymi tamami, które każdego roku częściowo niszczy wiosenny przybór wód. Ponadto na terenie całej podmokłej doliny Marychy spotkamy ślady działalności bobrów, przede wszystkim ścięte drzewa liściaste i poobgryzane gałęzie. Na obszarze rezerwatu spotykamy zróżnicowany drzewostan. Na pomorenowych wzniesieniach występuje bór sosnowy brusznicowy, który przechodzi w bór sosnowo - świerkowy. Tereny niżej położone zajmuje bór mieszany torfowcowy z przewagą świerka, brzozy i olszy czarnej. Obszary bagienno - torfowiskowe porasta ols z dominacją olszy czarnej i udziałem brzozy omszonej oraz licznymi paprociami, mchami i wątrobowcami. Oprócz wymienionych bobrów żyją tutaj liczne ssaki, z których największe to: dziki, sarny, lisy, kuny, wiewiórki, przejściowo łosie. Teren jest dostępny turystycznie, głównie wzdłuż traktów leśnych biegnących od drogi Sejny – Szypliszki, w kierunku na Krasnopol, Jegliniec, Pawłówkę i Skustele.

Rezerwat „Kukle” utworzono w celu ochrony naturalnych ekosystemów leśnych, wodnych
i torfowiskowych oraz unikalnych walorów krajobrazowych, w 1983 roku w dolinie Marychy, na jej pięciokilometrowym odcinku od miejscowości Zelwa do granicy z Litwą. Ogólna powierzchnia rezerwatu wynosi 354,41 ha. Wyniesienia terenu oraz zbocza doliny porasta bór sosnowo-świerkowy z domieszką brzozy, klonu, lipy, dębu i osiki. Dolinę rzeki i okolice niewielkich dystroficznych jezior Dzieżgonis i Przystaje pokrywa bór bagienny, przechodzący miejscami w las łęgowy z bogatym poszyciem, w tym licznymi gatunkami mchów i wątrobowców. Rzeka Marycha wpływając na teren rezerwatu tworzy rozległą kilkuset metrowej szerokości bagienną dolinę pokrytą szuwarami z kępami łozin i wierzby. Po około dwóch kilometrach rzeka wraca do swojego wąskiego koryta meandrując w kierunku granicy państwa. Marycha na całym opisanym odcinku jest zaliczana wędkarsko do tzw. wód górskich, a w jej czystych wodach spotkamy oprócz pospolitych okoni, płoci, krąpi, wzdręg, szczupaków także lipienie, pstrągi, kiełbie i strzeble potokowe. Rzeka jest na tym odcinku również bardzo atrakcyjna kajakowo, aczkolwiek jest to trasa o znacznym stopniu trudności.